عرفان اسلامی (28) طلب نشانه ی امید

شرح كتاب مصباح الشريعة ومفتاح الحقيقة

وَدَليلُ الرَجاءَ الطَّلَبُ

همان طور كه در جمله ى قبل ، امام جعفر بن محمّد الصادق (عليه السلام)فرمودند : دليل بر اينكه انسان داراى خوف است گريز اوست از هرچه كه مولا از آن تنفّر دارد ، در اين جمله براى مسئله اميد دليل آورده و مى فرمايد : هركسى ، نمى تواند ادّعا كند دارنده ى اميد است ، اميد سرمايه ى كمى نيست ، اميد واقعيّت بزرگى است ، اميد يكى از مهمترين علل رشد و حركت انسان است . دليل بودن اميد در دل اميدوار حالت طلب اوست . طلب كرَن آنچه مولا به آن علاقه دارد . مولا همه ى نيكان عالم را كه در قرآن ستوده دوست دارد ، و علائمى براى پاكان بيان مى دارد ، تا پاكان به وسيله ى آن نشانه ها در هر دوره اى براى هر طلب حقيقتى ، قابل شناخت باشد . پس بايد به دنبال پاكان و نيكان برخاست و ارتباط با آنان را در رأس طلب ها و خواسته ها قرار داد و اين خواسته را به سرعت و با شدّت جامه ى عمل پوشاند . مگر نه اين است كه قرآن مجيد به عنوان امر ، از انسان مى خواهد تنها با صادقان عالم نشست و برخاست كند :
( يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللّهَ وَكُونُوا مَعَ الصَّادِقِينَ ) .
« اى اهل ايمان خويشتن دارى از گناه را به خاطر خدا پيشه كنيد و با راستان همراه و همنشين گرديد » .
مولا طلب آمرزش و مغفرت را دوست دارد ، پس بايد يكى از خواسته هاى مهم انسان طلب بخشش و عفو باشد ، تحقّق بخشيدن به اين خواسته ، فقط در سايه بازگشت و توبه ميسّر است .
مولا تمام عبادات و روشهاى صحيح بندگى را دوست دارد ، پس بايد براى به دست آوردن بندگى اقدام كرد و كاسه از شراب طهور و حيات بخش عبوديّت را سر كشيد .
مولا به تمام برنامه هاى خير كه در قرآن و روايات معرّفى شده اند ، عشق مىورزد ; پس بايد به طلب كليّه ى برنامه هاى خير برخاست و براى انجام خيرات خود را به آب و آتش زد .
انسانى كه به اين امور بى تفاوت است ، يا اين برنامه ها جزء خواسته هاى او نيست ، نمى تواند ادّعاى اميد كند . اميد مخصوص كسانى است كه در مزرعه ى دنيا به پاشيدن بذر نيكى و عبادت اقدام كرده اند و به هر كار خيرى آراسته شده اند و به اميد برداشت محصول در اين دنيا و آن جهان ، زندگى مى كنند . اين اميد پس از آن همه طلب و خواسته ، اميد صحيحى است و بلكه اصل اميد است . طلب و خواسته واقعى زاييده اين اميد است . قرآن مى فرمايد :
( فَمَن كَانَ يَرْجُوا لِقَاءَ رَبِّهِ فَلْيَعْمَلْ عَمَلاً صَالِحاً ) .
« كسى كه اميد به لقاء پروردگار دارد بايد براى برنامه هاى شايسته و اعمال صالحه اقدام كند » .
بيا تا دست از اين عالم بداريم *** بيا تا پاى دل از گل برآريم
بيا تا بردبارى پيشه سازيم *** بيا تا تخم نيكويى بكاريم
بيا تا همچو مردان ره حق *** سراندازى كنيم و سر نخاريم
به ذكر معرّفى چهره هاى پاكى كه لازم است انسان در تمام طول عمر با آنان همراه باشد ، مى پردازيم زيرا همراهى با آنان پر منفت ترين تأثير را در همه ى حيات آدمى دارد . پس از آن به معرّفى پاره اى از برنامه هايى كه بايد انسان در طلب آنها باشد تا آن برنامه ها را به دست آورد ، خواهيم پرداخت .

آيه اول : چهره هاى پاك در قرآن

( لَيْسَ الْبِرَّ أَنْ تُوَلُّوا وُجُوهَكُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ وَلكِنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللّهِ وَالْيَومِ الآخِرِ وَالْمَلاَئِكَةِ وَالْكِتَابِ وَالنَّبِيِّينَ وَآتَى الْمَالَ عَلَى حُبِّهِ ذَوي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينَ وَابْنَ الْسَّبِيلِ وَالسَّائِلِينَ وَفِي الرِّقابِ وَأَقَامَ الصَّلاَةَ وَآتَى الزَّكَاةَ وَالْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذَا عَاهَدُوا وَالصَّابِرِينَ فِي الْبَأْسَاءِ وَالضَّرَّاءِ وَحِينَ الْبَأْسِ أُولئِكَ الَّذِينَ صَدَقُوْا وَأُولئِكَ هُمُ الْمُتَّقُونَ )
« نيكى روى گرداندن به جانب مشرق و مغرب نيست ، نيك كسى است كه ايمان به خدا و روز جزاء و ملائكه و قرآن و انبيا دارد ، و از مال خود در راه عشق به خدا به خويشاوندان مستحق ، و يتيمان ، و افتادگان ، و از راه ماندگان و محتاجان سؤال كننده ، و خلاص كردن گرفتاران پرداخت مى كند ، نماز را بپا داشته و زكاة مى دهد ، به هنگام پيمان بستن به پيمانشان وفا مى كنند و به وقت ندارى و رنجورى و شدت و زمان جنگ صبر پيشه مى كنند، اينان در مسئله ايمان و انسانيّت راست گفتند و اينان خويشتن دارانند ».
در اين آيه دقت كنيد ، خداى بزرگ براى معرّفى و شناساندن نيكان روزگار پانزده خصيصه و ويژه گى بيان مى دارد ، چنانچه اين موارد عالى در وجود كسى پيدا شد ، يا آراسته به اين واقعيّات شد ، انسان بايد در طلب دوستى با او جديّت كند و خود را با چنين منبع لطفى پيوند زده و از درخت پر ثمر وجود او همان سود را ببرد كه خود او برده است ، آرى ! اميدوار ، به چه چيزى اميد دارد ، اگر اميد به مواد مادى عالم است ; و طلب تنها در آن مسير است ، كه اين اميد را همه ى حيوانات و كليّه جانوران دارند . انسان بايد غير از اميدهاى مادّى به بهترين اميدهاى معنوى هم وصل گردد و از پس آن بهترين خواسته را پيدا كرده و سپس به آن خواسته ها جامه ى عمل بپوشاند . اين ميسّر نيست مگر با چنگ زدن به دامن اوليا و اتّصال به ذيل عنايت پاكان و نيكان .

آيه دوّم : پرهيزكاران

( وَالَّذِي جَاءَ بِالصِّدْقِ وَصَدَّقَ بِهِ أُولئِكَ هُمُ الْمُتَّقُونَ * لَهُم مَا يَشَاؤُنَ عِندَ رَبِّهِمْ ذلِكَ جَزَاءُ الْمُـحْسِنِينَ * لِيُكَفِّرَ اللَّهُ عَنْهُمْ أَسْوَأَ الَّذِي عَمِلُوا وَيَجْزِيَهُمْ أَجْرَهُم بِأَحْسَنِ الَّذِي كَانُوا يَعْمَلُونَ ) .
« آن كه راستى و صدق آورد ، و به تصديق و قبول و پذيرش آن برخاست گروه پرهيزكارانند ، براى آنان است نزد خدا هرچه بخواهند ، اين جزاى نيكوكاران است ، مسلّم خداوند بدترين عملى كه به اشتباه از ايشان سرزده محو مى كند و به آنان بهتر از آنچه كردند مزد مى دهد » .
منظور از راستى در اين آيه ى شريفه تمام واقعيّات الهى وايمان به آن و اجراى آن است و به حقيقت اينان صاحبان ارزشند و معاشرت با آنان و دنبال كردن راهشان علّت سعادت دو جهان براى انسان است ، كسى كه اميد به سعادت دارد بايد به طلب اينان و راهشان برخيزد .

آيه سوم : مؤمنان

( إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِينَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ ثُمَّ لَمْ يَرْتَابُوا وَجَاهَدُوا بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنفُسِهِمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ أُولئِكَ هُمُ الصَّادِقُونَ ) .
« فقط مردم مؤمن كسانى هستند كه ايمان به خدا و رسول آورده ، و هيچ شكى در اين زمينه به خود راه ندادند و با مال جان در راه خدا جهاد كردند ، اينان راستگويان و راست كرداران هستند » .

آيه چهارم : ذاكران و صابران

( إِنَّ الْمُسْلِمِينَ وَالْمُسْلِمَاتِ وَالْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ وَالْقَانِتِينَ وَالْقَانِتَاتِ وَالصَّادِقِينَ وَالصَّادِقَاتِ وَالصَّابِرِينَ وَالصَّابِرَاتِ وَالْخَاشِعِينَ وَالْخَاشِعَاتِ وَالْمُتَصَدِّقِينَ وَالْمُتَصَدِّقَاتِ وَالصَّائِمِينَ وَالصَّائِمَاتِ وَالْحَافِظِينَ فُرُوجَهُمْ وَالْحَافِظَاتِ وَالذَّاكِرِينَ اللَّهَ كَثِيراً وَالذَّاكِرَاتِ أَعَدَّ اللَّهُ لَهُم مَّغْفِرَةً وَأَجْراً عَظِيماً ) .
« براى مردان و زنان تسليم به حق ، و ايمان آورده ، و دائم در بندگى و راستگو و شكيبا و دل ترس و صدقه دهنده و روزه دار و نگهدارنده شهوت از حرام و زياد ياد خدا كنند آمرزش و اجر بزرگ مهيّا شده » .
البتّه بايد توجّه داشت كه تمام اين حقايق در وجود يك آشناى با خدا ، اعم از مرد و زن ، جمع است ، اين طور نيست كه مرد و زنى يكى از اين صفات را داشته باشند و آنگاه براى آنان آمرزش و اجر بزرگ باشد . اصولاً مؤمن همه ى اين خصوصيّات را داراست ، زيرا اين واقعيّات از توابع ايمان واقعى است و هركجا ايمان باشد اين حقايق هم هست . پس چه نيكوست كه انسان در طلب آنان كه آراسته به اين برنامه ها هستند برآيد و البتّه اميد واقعى سازنده ى اين طلب و خواسته ، در وجود انسان است .

آيه پنجم : مردان روزگار

( رِجَالٌ لاَّ تُلْهِيهِمْ تِجَارَةٌ وَلاَ بَيْعٌ عَن ذِكْرِ اللَّهِ وَإِقَامِ الصَّلاَةِ وَإِيتَاءِ الزَّكَاةِ يَخَافُونَ يَوْماً تَتَقَلَّبُ فِيهِ الْقُلُوبُ وَالأَبْصَارُ ) .
« مردانى كه آنان را بازرگانى و خريد و فروش از ياد الهى در همه مراحل حيات بازنمى دارد ، نماز را به پا دارند و زكات مى پردازند ، از روزى كه ديده ها و دلها در آن بگردند بيم دارند » .
اين بيم و ترس همان است كه در فصل هاى گذشته به تفصيل توضيح داده شد ، بيمى كه علّت خوددارى انسان از هر گناهى است .

آيه ششم : اوصاف مؤمنان

( قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ * الَّذِينَ هُمْ فِي صَلاَتِهِمْ خَاشِعُونَ * وَالَّذِينَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُونَ * وَالَّذِينَ هُمْ لِلزَّكَاةِ فَاعِلُونَ * وَالَّذِينَ هُمْ لِفُرُوجِهِمْ حَافِظُونَ * إِلاَّ عَلَى أَزْوَاجِهِمْ أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُهُمْ فَإِنَّهُمْ غَيْرُ مَلُومِينَ * فَمَنِ ابْتَغَى وَرَاءَ ذلِكَ فَأُولئِكَ هُمُ الْعَادُونَ * وَالَّذِينَ هُمْ لاَِمَانَاتِهِمْ وَعَهْدِهِمْ رَاعُونَ * وَالَّذِينَ هُمْ عَلَى صَلَوَاتِهِمْ يُحَافِظُونَ * أُولئِكَ هُمُ الْوَارِثُونَ * الَّذِينَ يَرِثُونَ الْفِرْدَوْسَ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ ) .
« به حق كه مؤمنان پيروز شدند ، آنان كه در نمازشان داراى حالت انكسار و ذلّتند ، و از هر سخن و عمل لغوى روى گردانند ، و ادا كننده زكات و نگاه دارنده شهوت از حرامند . شهوت آنان در همان راهى است كه خدا رضايت دارد و آن مربوط به ازدواج يا كنيزشان مى باشد ، كه در اين زمينه ملامتى متوجّه آنان نيست ، ولى كسانى كه از اين مسير دورند متجاوزند . و نيز مؤمنان كسانى هستند كه اداى امانت و وفاى به عهد را رعايت مى كنند ، و نيز نمازشان حفاظت دارند ، اينان وارثند ، فردوس برين را به ارث برده ، در آن جاودانى هستند » .

آيه هفتم : برندگان صبر

( إِنَّ الإِنسَانَ لَفِي خُسْر * إِلاَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَتَوَاصَوْا بِالْحَقِّ وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ ) .
« همه در زيان اند مگر آنان كه به خدا گرويدند ، و به اجراى كارهاى شايسته برخاستند ويك ديگر را سفارش به حق وتوصيه به پايدارى در راه خدا كردند » .

آيه هشتم : مجاهدان

( لكِنِ الْرَّسُولُ وَالَّذِينَ آمَنُوا مَعَهُ جَاهَدُوا بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنْفُسِهِمْ وَأُولئِكَ لَهُمُ الْخَيْرَاتُ وَأُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ ) .
« ولى خوبيها و رستگارى و پيروزى از پيامبر و كسانى است كه ايمان آورده و با مال و جان در راه خدا كوشش مى كنند » .

آيه نهم : رستگاران

( التَّائِبُونَ الْعَابِدُونَ الْحَامِدُونَ السَّائِحُونَ الرَّاكِعُونَ السَّاجِدُونَ الآمِرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَالنَّاهُونَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَالْحَافِظُونَ لِحُدُودِ اللّهِ وَبَشِّرِ الْمُؤْمِنِينَ ) .
« توبه كنندگان ، دارندگان برنامه هاى بندگى ، روزه داران ، ركوع كنندگان ، سجده داران ، امر كنندگان به خوبى ، نهى كنندگان از بدى و نگهدارندگان مرزهاى الهى مردمى هستند كه آنان را به عنايات حق مژده بده » .

آيه دهم : مهاجران

( وَالَّذِينَ هَاجَرُوا فِي اللَّهِ مِن بَعْدِ مَا ظُلِمُوا لَنُبَوِّئَنَّهُم فِي الدُّنْيَا حَسَنَةً وَلاََجْرُ الآخِرَةِ أَكْبَرُ لَوْ كَانُوا يَعْلَمُونَ ) .
« آنان كه پس از ديدن ستم در راه خدا از همه چيز گذشته و مهاجرت كردند در دنيا جاى خوب به آنان داده مى شود ، و مزد دنياى بعد آنان بزرگتر است اگر بدانند » .

آيه یازدهم : ناصحان

( وَالْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ بَعْضَهُمْ أَولِياءُ بَعْض يَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَيُقِيمُونَ الصَّلاَةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَيُطِيعُونَ اللّهَ وَرَسُولَهُ أُولئِكَ سَيَرْحَمُهُمْ اللّهُ إِنَّ اللّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ ) .
« مردان با ايمان و زنان با ايمان برخى دوست برخ ديگرند ، امر به معروف و نهى از منكر مى كنند ، و به پا دارنده نماز و پرداخت كننده زكاتند ، و از خدا و پيامبرش پيروى دارند به زودى خداوند رحمتش را نصيب آنان كرده ، خداوند به حق غالب غير مغلوب و حكيم است » .

آيه دوازدهم : پروا پيشه گان

( وَمَن يَأْتِهِ مُؤْمِناً قَدْ عَمِلَ الصَّالِحَاتِ فَأُولئِكَ لَهُمُ الدَّرَجَاتُ الْعُلَى ) .
« آنان كه باايمان وعمل شايسته وارد برخدا شوند برايشان درجات بلندى است » .

آيه سیزدهم : عُبّاد حق

( وَعِبَادُ الرَّحْمنِ الَّذِينَ يَمْشُونَ عَلَى الأَرضِ هَوْناً وَإِذَا خَاطَبَهُمُ الْجَاهِلُونَ قَالُوا سَلاَماً * وَالَّذِينَ يَبِيتُونَ لِرَبِّهِمْ سُجَّداً وَقِيَاماً * وَالَّذِينَ يَقُولُونَ رَبَّنَا اصْرِفْ عَنَّا عَذَابَ جَهَنَّمَ إِنَّ عَذَابَهَا كَانَ غَرَاماً * إِنَّهَا سَاءَتْ مُسْتَقَرّاً وَمُقَاماً * وَالَّذِينَ إِذَا أَنفَقُوا لَمْ يُسْرِفُوا وَلَمْ يَقْتُرُوا وَكَانَ بَيْنَ ذلِكَ قَوَاماً * وَالَّذِينَ لاَ يَدْعُونَ مَعَ اللَّهِ إِلهاً آخَرَ وَلاَ يَقْتُلُونَ النَّفْسَ الَّتِي حَرَّمَ اللَّهُ إِلاَّ بِالْحَقِّ وَلاَ يَزْنُونَ وَمَن يَفْعَلْ ذلِكَ يَلْقَ أَثَاماً * يُضَاعَفْ لَهُ الْعَذَابُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَيَخْلُدْ فِيهِ مُهَاناً * إِلاَّ مَن تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ عَمَلاً صَالِحاً فَأُولئِكَ يُبَدِّلُ اللَّهُ سَيِّئَاتِهِمْ حَسَنَات وَكَانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحِيماً * وَمَن تَابَ وَعَمِلَ صَالِحاً فَإِنَّهُ يَتُوبُ إِلَى اللَّهِ مَتَاباً * وَالَّذِينَ لاَ يَشْهَدُونَ الزُّورَ وَإِذَا مَرُّوا بِاللَّغْوِ مَرُّوا كِرَاماً * وَالَّذِينَ إِذَا ذُكِّرُوا بِآيَاتِ رَبِّهِمْ لَمْ يَخِرُّوا عَلَيْهَا صُمّـاً وَعُمْيَاناً * وَالَّذِينَ يَقُولُونَ رَبَّنَا هَبْ لَنَا مِنْ أَزْوَاجِنَا وَذُرِّيَّاتِنَا قُرَّةَ أَعْيُن وَاجْعَلْنَا لِلْمُتَّقِينَ إِمَاماً ) .
« و بندگان خاص خداى رحمان آنان هستند كه به روى زمين ره به تواضع و فروتنى روند ، و هرگاه مردم نادان به آنان خطاب و عتابى كنند با سلامت نفس و خوش زبانى جواب دهند و آنان هستند كه شب را به سجده و قيام و نماز براى خدا روز كنند . و آنان هستند كه دائم به دعا و تضرّع گويند پروردگارا عذاب جهنّم را از ما بگردان كه عذاب آن مهلك دائمى است و آنجا بسيار بد قرارگاه و بدمنزلگاهى است . و آنان هستند كه هنگام انفاق به مسكينان اسراف نكرده و بخل هم نورزند بلكه در احسان ميانه رو و معتدل باشند . و آنان هستند كه با خداى يكتا كسى را شريك نمى خواهند و نفس محترمى را كه خدا حرام كرده به قتل نمى رسانند ، و هرگز عمل زنا نمى كنند كه هركه مرتكب اين عمل شود كيفرش را خواهد يافت و عذابش در قيامت مضاعف گردد ، و با ذلّت و خوارى به دوزخ مخلّد گردد ، مگر آن كسانى كه از گناه توبه كنند و ايمان آورده و عمل صالح به جاى آرند ، پس خدا گناهان او را بدل به ثواب كند خداوند در حق بندگانش بسيار آمرزنده و مهربان است . و هركس توبه كند و نيكوكار بشود البته توبه اش به درگاه خدا قبول افتد ، و بندگان خدا آنان هستند كه بنا حقّ شهادت ندهند و هرگاه به عمل لغوى از مردم بگذرند بزرگوارانه از آن درگذرند و آنان هستند كه هرگاه متذكّر آيات خداى خود شوند كر و كور در آن ننگرند بلكه با دل آگاه و چشم بينا به مشاهده آن برخيزند تا بر مقام معرفت و ايمانشان بيفزايد . و آنان هستند كه هنگام دعا با خداى خود گويند پروردگارا ما را سرخيل پاكان و پيشواى اهل تقوا قرار ده » .
چنين بندگانى كه اوصافشان ذكر شد ، پاداش پايداريشان را در راه بندگى خدا ، غرفه هاى جنّت و حفره هاى بهشتى يابند كه در آنجا با تحيّت و سلام در شادمانى ، يكديگر را ملاقات كنند و در آن بهشت كه جايگاه بسيار نيكو و مقامى بلند است ; تا ابد جاويد و متنعّم خواهند بود . يك بار ديگر در تمام آياتى كه در اين فصل گذشت به خصوص آيات سوره ى « فرقان » دقّت كنيد و ببينيد چه نوع مردمى قابل دوستى و معاشرت هستند و انسان خواسته و طلب خود را بايد در چه مسيرى قرار دهد . در حقيقت بايد گفت آنان كه داراى سرمايه اميدند ، اميد به حيات پاك ، اميد به آخرت آباد ، اميد براى بدست آوردن مايه هاى انسانى ، اميد به بقاى حق ، اميد به خشنودى الهى ، اميد به سعادت دنيا و آخرت ، بهترين حالت طلب را دارند و يك رشته طلب آنان متوجّه يافتن عاشقان خداست ، تا با يارى آنان و از بركت معاشرت با آن وفاداران به مقام قرب خدا و مقام رضايت و خشنودى او برسند :(وَدَليلُ الرَّجاءِ الطَلَبُ ).
منبع: http://erfan.ir
/خ